« Баланы шағын - орталыққа қалай дайындау керек?»

     Алғашында балалар балабақшаға әртүрлі үйреніседі .Көбінесе балалар балабақшаға, жаңа жағдайда,еш дайындықсыз келеді.Ал балабақшаға бейімдеудің өзімдік шарттары болады.

Күн тәртібі: Баланың жаңа ортаға қалай бейімделуі үйдегі күн тәртібіне байланысты.Баланы туғаннан белгілі бір уақытта ұйықтатып,ұйықтар алдыңда ауа тазартып,әдемі ертегі оқып беріп қалыптастыру керек.Баланың дені сау, болып өсуі үшін тамақтануды реттеу керек.Өйткені,баланың тамақтануы-оның өсіп келе жатқан ағзасының құрылыс материалы болып табылады.Бала тамақтанып отырғанда жан-жағына алаңдамай, сөйлемей отыруы тиіс.Балабақшаға дейін баланы емізуден шығару—бала үшін де,басқа үшін де өте маңызды. Серуен-әр күн тәртебіндегіерекше шара.Табиғатпен таныса жүріп,бала байқампаз,сақ,анды боуды үйренеді.Өзін қоршаған орта туралы алғашқы ұғымдары қалыптасады.Сәбимен сөйлесіп жүру керек жануарлар мен өсімдіктер туралы, машиналар мен адамдар туралы, ауа-райы құбылыстары туралы..Бірден бөтен күн тәртібің қабылдай алмайтын бала не балабақшадан безініп тұрады,не тоңмойын боп алады.Назар аударыңыз: Өз бетінше іс-әрекет ете алу мүмкіндігіне байланысты әр бала бейімделу кезінде қандай көңіл-күйде өтетініне назар аударыңыз.

Балабақшаға келер алдында бала бойында қалыптасуы тиіс:

-өз бетінше тамақ жеу.

–түбекке отыру

-киіне алу

-барлық мәдени-гигиеналық қабілеттерге оң көзқарасты болуы.Отбасы жағдайында керекті гигиеналық қабілеттерге үйреніп қалыптастырылса,бала да жаңа ортаға тез бейімделеді. Ол үшін ата-ана таңғы және кешкі жуынуды, киім кию ретін, дастархан басында өзін қалай ұстауды үйретуі тиіс. Оның ішінде түбекке сұрану, әжетханадан кейін қолды сабынмен жуу, астан кейін сүрткіштерді пайдалануды үйрету бәрінен де маңызды.

       Достық - бұл ғылым.Егер бала үйден шықпаған, яғни әке-шешеден басқа адам көрмеген болса, қарым-қатынас қалыптастыруда оған өте қиын болады.Мұндай балаға жаңа адамдармен танысу қиын болады да,ол өзгелерден алшақтап, оңаша қалғысы кеп тұрады.Ол үшін көрші-көлем,туыс-тумалардың балаларымен араласып ойнату,бір-бірімен ойыншық алмастырып ойнату керек.

Балалардың балабақшаға баруға ең қолайлы кезеңі-жаз бен көктем боп есептеледі.Ал жаңбырлы қоңыр күзге мұндай шаруаны қалдырмаған дұрыс. Қай балабақшаға баратыны анықталған соң ол жерге барып көруіңіз керек:тәрбиешілермен,басқа да қызметкерлермен,меңгерушімен танысуға құқылысыз.Тәтбиешілермен сөйлесіп,көкейіңіздегі барлық сұрақтарға жауап ала аласыз. Соның ішінде жаңадан келетін балаға қандай заттар керек, қанша уақытқа,қашан әкелетініңізді білесіз.Балаңызды балабақшаға алғаш апарған күні. Сіз барлық қиындықты артқа тастағандай боласыз,бірақ балаңыздың балабақшаға бармаймын деп жылауы,әртүрлі шарттар қоюы,бақшаның немесе тәрбиешінің үстінен арыз айтуы,жаңа жағдайда,яғни балабақша жағдайына бейімделуге балаға да отбасына да уақыт керек болады.

       Бейімделу кезеңі жеңіл,ауыр,өте ауыр деген үш түрлі болады.Сәйкесінше ол 2-3 ай көлемінде өтуі мүмкін.Кей балада ерекше жағдайда 4-5 айға созылуы мүикін.Осындай кезде бақша қызметкерлері мен отбасы мүшелері арасында тығыз байланыс орнауы тиіс.Балаға балабақшаның қандай болатыны, ондағы күн тәртібінің қандай болатыны туралы айту керек. Өзге ортаға кірігу үшін, басқа балалармен атын сұрап танысуды үйрету керек.Баланың көзінше балабақшаны,балабақша қызметкерлерін.күн тәртібін мақтап,әңгімелеп,қызығушылығын тудыру қажет. Ал,баланың үйдегі тәртібін реттеу үшін,бақшаға апарып тастаймын,-деп қорқытуға болмайды.Керісінше,оны бұрынғыдан сирек көретіндіктен, жиірек құшағыңызға қысып,пікір алмасыңыз.Сөйтіп балабақшаны өзінің екінші үйі деп ұғынуына мүмкіндік жасау керек. Осындай қарапайым ереже –шарттарды сақтасаңыз өз балаңызды бере тұрып,ешқандай уайымдамауыңызға болады.

Кеңес: "тамақтану - салауатты өмір салтының кепілі"
балалар тағамының принциптері
Ата-анасы ғана емес, тіпті жейтін барлық тағамдар мектеп жасына дейінгі баланы тамақтандыруға жарамайды аға-әпкелер. Кішкентай баланың мәзірі нәзік және әлі жетілмеген ас қорыту жүйесін ескере отырып дайындалған жеңіл сіңімді тағамдардан тұрады. Сондай-ақ, кішкентай балаларда тағамның энергетикалық құндылығына деген қажеттілік басқаша. Мектеп жасына дейінгі балалардың дұрыс тамақтануын ұйымдастыру үшін ата аналар келесі принциптерді басшылыққа алуы керек: - барабар энергетикалық құндылық, - тамақ факторларының тепе-теңдігі, - тамақтану режимін сақтау. Үстелде санитарлық нормаларға сәйкес дайындалған әр түрлі және дәмді тағамдар болуы керек. Үш жастан жеті жасқа дейінгі баланың диетасында міндетті түрде ет, балық, сүт өнімдері, макарон өнімдері, жарма, нан, көкөністер мен жемістер болады. Диетаның кем дегенде төрттен үш бөлігі жылы және ыстық тағам болуы керек.
Мүмкін және мүмкін емес
Ақуыздың көзі − тез өсетін ағзаның құрылыс материалы-ет, жұмыртқа, сүзбе және балық. Мектеп жасына дейінгі балаларды тамақтандыру үшін майсыз бұзау, тауық, күркетауық ең жақсы ет болып саналады. Балықтан треска, судак, минтай, хек, навага және қызғылт лосось жақсырақ. Дәмді тағамдар, ысталған ет, уылдырық және басқа да "мерекелік" тағамдар мереке күндері жақсы беріледі − олар асқазан мен ішектің шырышты қабығын тітіркендіреді, бірақ олар үлкен құндылық бермейді. Танымал пікірге қарамастан, қуырылған тағамдарды кішкентай балаларға беруге болады, дегенмен қайнатылған немесе бұқтырылған тағамдарға артықшылық берген дұрыс. Котлеттер мен фрикаделькаларды қуыруға болады, бірақ көп емес − оларды қуыратын май күйдіргішті тудыруы мүмкін. Оларды бумен немесе тұздықта дайындаған дұрыс.
Не және қанша
Күн сайын бала сүт пен сүт өнімдерін − айран, ашытылған сүт, сүзбе, йогурт және ірімшік алуы керек. Оларды таңғы асқа, түстен кейінгі тағамдарға немесе кешкі асқа дайындауға болады, табиғи түрде де, кәстрөлдерде де, бутербродтар мен десерттерде де қолдануға болады. Олардан көкөністер, жемістер мен шырындар да мектеп жасына дейінгі балаға күнделікті қажет. Толық тамақтану үшін мектеп жасына дейінгі балаға күніне 150-200 г картоп және 200-250 г басқа көкөністер қажет. Олардың ішінде шалғам, салат, қырыққабат, қияр, қызанақ және шөптер бар. Жемістер мен жидектер де көп қажет − жаңа піскен 200-300 г, сонымен қатар шырындар мен нектарлар. Жаңа піскен көкөністер мен жемістер нәресте үшін витаминдердің негізгі көзі болып табылады. Ет пен көкөністерден басқа, балаларға қатты бидайдан жасалған нан мен макарон, сондай-ақ май мен өсімдік майы түріндегі майлар қажет.
Тамақтану режимін сақтаңыз
Баланың жақсы тамақтануы үшін тамақ оған жағымды болуы керек. Қырыққабат пен ботқа пирогтың бір бөлігінен кем емес қуаныш әкеледі, егер екеуі де дәмді және әдемі болса. Сонымен қатар, өте тамақтану режимін сақтау маңызды. Егер бала тым сирек тамақтанса, үлкен аралықпен, аштықтан оның ақыл-ойы мен физикалық қабілеттері төмендейді, ал тығыз тамақтануға деген ұмтылыс жаман әдетке айналуы мүмкін. Егер бала жиі тамақтанса, оның тәбеті нашарлайды, аштыққа уақыт жоқ. Оңтайлы режим-күніне төрт тамақ: таңғы ас, түскі ас, түстен кейінгі тағамдар және кешкі ас. Тағамдардың калория мөлшері келесідей бөлінуі керек: тәуліктік мәннің 25 пайызы таңғы асқа, 40 пайызы түскі асқа, 15 пайызы түстен кейінгі тағамдар мен 20 пайызы кешкі асқа келеді. Балабақшаға баратын бала көбінесе сол жерде төрт рет үш рет тамақтанады. Үйде ол тек кешкі ас алады. Ата-аналарға балабақшада бір аптаға мәзірдің көшірмесін алу мағынасы бар, сондықтан бала кешкі асқа не жеп қойғанын дайындамау керек. Сондай-ақ, барлық өнімдерді балаларға күнделікті беру қажет емес екенін ескерген жөн. Сонымен, әр күнге арналған өнімдер тізімінде сүт, май, нан, ет және жемістер бар. Бірақ екі-үш күнде бір рет балық, жұмыртқа, сүзбе, қаймақ және ірімшік алу жеткілікті.

Саусақ ойындары арқылы ұсақ қол моторикасын дамыту.

     Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып, ынтасы артады. Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғауларының дамуы қол саусақтарының нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының ептілігін толық жетілдіру, түзету-тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды. Саусақ ойынын балабақшада және үй жағдайында әсерлі, көңілді түрде ұйымдастыруға болады. Баланың тілі негізінен мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Бұл кезеңде ағзаның барлық бөліктері және жүйелері қарқынды дамып, баланың дене және ой дамуына қажетті қозғалыстағы таным іскерлігі қалыптасады. Мектепке дейінгі кезеңде қолдың ұсақ моторикасы мен қимыл-қозғалыстарын дамыту жұмыстары маңызды болып табылады.

     Қол саусақтар жаттығулары есте сақтау және назар аудару қабілетін дамытатындығын психологтар айтып кеткен. Тақпақты саусақтар жаттығулары ырғаққа ілесіп қимылдауына және баланың сөйлеу ырғағының қалыптасуына көмектеседі. Сондықтан баланы ерте жастан бастап шынықтырған жөн. Саусақ ойындары сөйлеу лексикасының, сөздердің өзара байланысының (диалогты дұрыс жүргізуге, түсінік айтуға,т.б.) шыңдалуына себепші.

      Балалардың сөйлеу құзыреттілігі дұрыс және сөздік қоры бай болса, оларға өз ойын жеткізу оңайға түседі, қоршаған ортаны танудағы мүмкіндіктері кеңейеді, психологиялық дамуында белсеніс күшейеді. Сондықтан баланың сөйлеу құзыреттілігін қалыптастыруды уақытылы қолға ала отырып, анық әрі дұрыс сөйлеуін қадағалау керек. Балалардың сөйлеу құзыреттілігінің дұрыс өз деңгейінде жетілуі, оның ата-аналарын да, тәрбиешілерін де толғандыру қажет.  

  Балалардың сөйлеу құзыреттілігі жоғары деңгейде қалыптасуы ұсақ моторика тәсілдері мен құрылымына байланысты.

                             «Салат» саусақ ойыны

   Сәбізді алып тазалаймыз ( оң қолды жұдырыққа түйіп, сол қолдың алақанына ысқылайды)

Үккішпен үгіп майдалаймыз ( екі қолды жұдырыққа түйіп кеудеге ұстап, жоғары-төмен қозғайды)

Қанттан сеуіп дәмдейміз ( саусақтардың ұшымен қант себеді)

Міне дайын нәр тағам ( екі қолын алдына жайып көрсетеді).

Дәруменге байыған ( алақанымен іштерін сипалап, тойғандықтарын көрсетеді).

                                     «Кірпі» жаттығуы

     Момақанмын алайда (үш саусақтарын түйістіріп, кірпінің жүрісін салады)

Тікенім көп абайла, (екі қолының саусақтарын айқастырып, кірпінің тікенектері жасайды).

Кіріп кетсе қолыңа,

Өкпелеме жарайма!

                               Саусақ жаттығулары

1. Шынжыр. Оң және сол қолдағы басбармақпен баланүйрек саусақтары түйісіп, жүзіктер секілді айқасып, шынжыр жасайды.
2. Піл : оң қол алақаны жайылып тұрады. Сол қол саусақтары бас бармақ пен кішкене бөбек артқы аяғы болса, баланүйрек саусақ пен шылдыр шүмек саусақ алдыңғы аяқтар, ал ортаңғы саусақ пілдің тұмсығы.
3. Доп: алақандар бір-бірімен жабысады. ( доп пішінін жасайды).
4. Гүл : қолдар, саусақтар жоғары қарайды. Алақандар айшанақпен қосыла түптері өзара жанасады. Саусақтар ашылады. Осы жаттығуларды орындай отырып, мына өлең жолдарын айтады.

                 Саусақ жаттығуларын орындауда:

1. Алдымен барлық жаттығулар баяу орындалады. Баланың жаттығуды дұрыс қайталауын және білектердің саусақтардың қалпын дұрыс сақтауын және бір қозғалыстан екіншісіне дұрыс ауысуын қадағалау керек. Балаға бірге жасап көмектесу керек.
2. Жаттығулар алдымен бір қолмен орындалады (егер де жаттығу екі қолдың бірге қатысуымен қарастармаса), содан кейін екінші қолмен, сосын екі қолмен бір уақытта.
3. Кейбір жаттығулар бірнеше түрде берілген. Бірінші ең жеңілі орындалады.
4. Әр жаттығуға көру бейнесін қалыптастыру үшін өзінің суреттері сәйкес келеді. Алдымен балаға түрлі-түсті суретті көрсетесіз және жаттығудың қалай орындалуын түсіндіріп, одан кейін бірге жасап үйретесіз. Адамның он екі мүшесінің тіршілікте атқарар міндеті зор. Соның ішінде екі қолға бес-бестен біткен он саусақты күнделікті қажетті жұмыстарды атқаруға пайдаланымыз белгілі. Сонымен қатар ертеден келе жатқан «Қуырмаш» ойынынан саусақ атауларын бала тәрбиелеуге оның тілін жетілдіруге, ойын ұштауға әдемі пайдаланғанын білеміз.

  Ата-аналар үшін баланың шағын - орталыққа бейімделу

                                                           туралы кеңес

      Балалардың мектепке дейінгі білім беру мекемесіне бейімделу кезеңі үнемі күрделі мәселе болып табылады. Оның физикалық және психикалық дамуы, балабақшада және отбасында одан әрі өркендеуі баланың жаңа тәртіпке, бейтаныс ересектерге және құрдастарына үйренуі қалай өтетініне байланысты.

Бейімделу — бұл ағзаның жаңа ортаға бейімделуі

Н.В. Кирюхина өз зерттеулерінде бейімделуді үш аспектіде қарастырып, бейімделудің келесі түрлерін анықтады:

Табысты бейімделудің екі негізгі критерийі бар: ішкі жайлылық (эмоционалды қанағаттану); мінез-құлықтың сыртқы сәйкестігі (қоршаған ортаның талаптарын оңай және дәл орындау мүмкіндігі).

Ғалымдар Р.Калинина, Л.Семенова, Г.Яковлева жүргізген зерттеулер барысында бейімделу процесінің үш фазасы анықталды:

1.Оңай бейімделу. Баланың мінез-құлқы екі апта ішінде қалыпқа келеді. Тәбет бірінші аптаның аяғында қалпына келеді, 1-2 аптадан кейін ұйқы қалпына келеді. Бала ересектермен, балалармен, айналадағы заттармен байланыста болады. Ағзаның қорғаныс қабілетінің төмендеуі шамалы, 2-3 аптаның аяғында олар қалпына келеді. Жедел аурулар пайда болмайды.

2.Орташа бейімделу. Ұйқы мен тәбет 20-40 күннен кейін қалпына келеді. Бір ай бойы баланың эмоционалдық жағдайы тұрақсыз болуы мүмкін. Күні бойы нәресте жылауымен сипатталады: қоштасу кезінде жылау, айқайлау және ата-анасымен және жақын адамдарымен кездесу. Құрдастарына деген қарым-қатынас, әдетте, немқұрайлы. Бала екі реттен көп емес ауырады, ауру он күннен аспайды және асқынусыз өтеді.

3. Қиын бейімделу.Балада қысқа, мазасыз ұйқы бар: ол ұйқыда айқайлауы, жылауы мүмкін. Тәбет төмендейді, тамақтан тұрақты бас тартуға болады. Сондай-ақ құсу, энурез, кекештену, қорқыныш, мінез-құлықты басқара алмау, ашуланшақтық сияқты невротикалық реакциялар болуы мүмкін. Бейімделудің ауыр дәрежесі ұзаққа созылатын ауруларға, асқынуларға, соның ішінде салмақ жоғалтуға әкеледі. Бала жиі ауырады, ауру он күннен асады.

Сәбидің әдеттегі өмір салтындағы алдағы өзгерістерді қаншалықты сәтті жеңе алатынын анықтайтын бірқатар факторлар анықталды. Бұл факторлар баланың физикалық және психологиялық жағдайымен байланысты, олар бір-бірімен тығыз байланысты және өзара шартталған.

Біріншіден, бұл баланың денсаулығы мен даму деңгейі. Дені сау, жасы дамыған сәбидің бейімделу қабілеті жоғары, ол қиындықтарды жақсы жеңеді. Дұрыс режимнің, жеткілікті ұйқының болмауы созылмалы шамадан тыс жұмысқа, жүйке жүйесінің сарқылуына әкеледі. Мұндай бала бейімделу кезеңіндегі қиындықтарды жеңе алмайды, оның стресстік жағдайы және соның салдарынан ауруы бар.

Екінші фактор - сәбидің балалар мекемесіне баратын жасы. Аксарина Н.М., Жукова Н.П. зерттеулерінде 9-10 айдан 2 жасқа дейінгі балалардың жаңа жағдайларға бейімделуі ең қиын екендігі атап өтілді. Бұл жаста тұрақты әдеттер қалыптаса бастайды және оларды қайта құру мүмкіндігі әлі жоқ. Екі жылдан кейін жүйке процестерінің қозғалғыштығы өзгереді, балалар қызығушылық танытады, оларды жаңа ойыншыққа қызықтыруға болады, олар ересек адамның сөйлеуін жақсы түсінеді, нәрестені тыныштандыру оңайырақ, қазірдің өзінде әртүрлі адамдармен қарым-қатынас жасау тәжірибесі бар. Сондықтан екі жастан асқан бала үшін бейімделу процесі кіші жастағы балалармен салыстырғанда оңайырақ.

Үшінші таза психологиялық фактор - баланың пәндік іс-әрекетінің қалыптасу дәрежесі және басқалармен қарым-қатынас жасау қабілеті. Психологтар баланың пәндік іс-әрекетінің дамуы мен оның балабақшаға дағдылануы арасындағы айқын заңдылықты анықтады. Бейімделудің ең оңай жолы - ойыншықтармен ұзақ уақыт, әр түрлі және шоғырланған түрде әрекет етуді білетін балаларда. Мектепке дейінгі мекемеге алғаш келген олар тәрбиешінің ойын ойнауға деген ұсынысына тез жауап береді, жаңа ойыншықтарды қызығушылықпен зерттейді. Олар үшін бұл үйреншікті іс. Қиындық туындаған жағдайда мұндай балалар қыңырлықпен жағдайдан шығудың жолын іздейді, ұялмай, үлкендердің көмегіне жүгінеді. Олар ересек адаммен бірге пәндік мәселелерді шешкенді ұнатады: пирамида, конструктор құрастыру. Жақсы ойнай алатын бала үшін кез келген ересек адаммен қарым-қатынас жасау қиын емес, өйткені оның қолында бұл үшін қажетті қаражат бар.

Бейімделу барысына құрдастарымен қарым-қатынас та үлкен әсер етеді. Өйткені бұл салада да балалар өздерін басқаша ұстайды. Біреулер құрбыларынан қашады, жақындағанда жылайды, басқалары қасында қуана ойнайды, ойыншықтарымен бөліседі, байланысқа ұмтылады. Ересектермен қарым-қатынас орнатудағы қиындықтармен бірге басқа балалармен қарым-қатынас жасай алмау бейімделу кезеңінің күрделілігін одан сайын күшейтеді.

Баланың балабақшаға бейімделуі туралы айтқанда, бұл жерде де ата-аналар мен тәрбиешілердің бірлескен жұмысынсыз мүмкін емес екенін ұмытпауымыз керек.

Консультативтік пункт жоспары

кп_ереже

кп_бұйрық

кп_график